Συχνά θεωρούμε τους ελίτ δρομείς ως κάποιου είδους υπεράνθρωπους. Αδιαπέραστους από τις αμφιβολίες και τις ανασφάλειες που αντιμετωπίζουμε όλοι εμείς οι υπόλοιποι ερασιτέχνες δρομείς. Συχνά τους αποκαλούμε σκληρούς και ανθεκτικούς για να δείξουμε ότι έχουν καταλάβει πώς να αποδίδουν κάτω από τεράστια επίπεδα πίεσης. Κάτι που εμείς οι «απλοί θνητοί» απλά δεν μπορούμε να κάνουμε. Ωστόσο, κάθε ελίτ δρομέας που μιλάει τη γλώσσα της αλήθειας θα παραδεχτεί αναντίρρητα ότι έχει έρθει αντιμέτωπος δεκάδες –αν όχι και περισσότερες-φορές κατά τη διάρκεια της αθλητικής του διαδρομής με τη σκέψη να παρατήσει μια προπόνηση ή πολύ περισσότερο έναν αγώνα. Η επιθυμία να διακόψετε την προσπάθεια μπορεί να μην είναι η πρώτη επιλογή ή ακόμη και αποδεκτή για κάποιους αλλά σε κάθε περίπτωση είναι απολύτως φυσιολογική.

Γιατί κάποιοι από εμάς εγκαταλείπουν ενώ άλλοι επιμένουν;

Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την ολοκλήρωση μιας προσπάθειας που δεν ξεπερνά τα όριά μας ή προκαλεί μόνο ήπια δυσφορία, η απόφαση να συνεχίσουμε είναι μάλλον εύκολη. Για παράδειγμα βγαίνοντας για ένα εύκολο τζόκινγκ μερικών χιλιομέτρων όταν έχουμε ολοκληρώσει προηγουμένως έναν μαραθώνιο, μπορεί να δείχνει απαιτητικό και δύσκολο λόγω της εξάντλησης αλλά δεν μας θέτει εκτός ορίων. Αποτελεί απλώς μια μικρή πρόκληση. Τέτοιου είδους προκλήσεις δεν ξεπερνούν τα όριά μας. Μπορεί να νιώθουμε μια μικρή αντίσταση, μια αίσθηση αποστροφής, αλλά είναι εύκολο να το ξεπεράσουμε. Όταν το αποτέλεσμα της επιδίωξής μας δεν αμφισβητείται ποτέ, όταν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, απαιτείται ελάχιστη σκληρότητα. Η απόφαση να επιμείνεις είναι εύκολη. Ο στόχος μας είναι μπροστά και η επιλογή να τον επιδιώξουμε απαιτεί λίγη έως καθόλου σκέψη ή προσπάθεια.

 

Όταν η επίτευξη του στόχου σας είναι αβέβαιη και η δυσφορία αυξάνεται, η εικόνα αλλάζει. Η μοναδική μας επιδίωξη ενός στόχου αντικαθίσταται από την αμφιβολία. Αντιμετωπίζουμε αυτό που οι ψυχολόγοι αποκαλούν μάχη μεταξύ επιδίωξης στόχου και αποδέσμευσης στόχου, δύο πλευρές ενός φάσματος μεταξύ των οποίων αμφιταλαντευόμαστε. Όταν η ζωή είναι εύκολη και έχουμε κίνητρα, ζούμε εξ ολοκλήρου από την πλευρά της επιδίωξης του στόχου της συνέχειας. Αλλά όταν αναλαμβάνουμε μια πρόκληση όπου μπορεί να μην έχουμε την ικανότητα να ανταπεξέλθουμε, βρισκόμαστε να ταλαντευόμαστε στη μέση – οδεύοντας προς την αποδέσμευση του στόχου όταν αισθανόμαστε ιδιαίτερα χαμένοι ή αποθαρρημένοι.

Η πλάστιγγα μπορεί να γύρει προς την επιδίωξη του στόχου όταν αναζητήσουμε κάποιο ξεχασμένο κίνητρο ή θυμηθούμε την αρχική μας αποστολή-στόχο. Είναι αυτή η ενδιάμεση ζώνη όπου αναδύεται ο αγώνας, το σημείο όπου βρισκόμαστε ανάμεσα στο να επιμείνουμε και στο να σταματήσουμε. Αυτό το σημείο της εσωτερικής συζήτησης, του να βρεις μια τρύπα για να μπεις μέσα ονομάζεται κρίση δράσης.

Η κρίση δράσης καθορίζει αν θα τα παρατήσουμε

Σύμφωνα με ερευνητές από την Ελβετία, μια κρίση δράσης εμφανίζεται κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε αυξανόμενες αποτυχίες ή προκλήσεις στο δρόμο μας προς την επίτευξη ενός στόχου. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με την πραγματικότητα ότι μπορεί να υστερούμε. Μεταβαίνουμε από έναν προσανατολισμό προς το στόχο, όπου το κίνητρο για την επίτευξη είναι το επίκεντρο, σε μια κατάσταση όπου αρνητικές σκέψεις και αισθήσεις επιμένουν. Μεταβαίνουμε από την ώθηση στην επιτυχία στη διαπραγμάτευση με τον εαυτό μας για την εγκατάλειψη του στόχου. Είτε το αποκαλούμε κρίση δράσης είτε αυτοκαταστροφή, η μάχη μεταξύ επιμονής και διακοπής είναι κρίσιμη σε όλες σχεδόν τις πτυχές της απόδοσης. Τι συμβαίνει στο μυαλό μας που μας ωθεί προς τη δέσμευση ή την αποδέσμευση στόχων σε αυτήν την κρίσιμη συγκυρία;

Όταν οι ψυχολόγοι και οι αθλητικοί επιστήμονες Veronika Brandstätter και Julia Schüler συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν γιατί εγκαταλείπουμε τους στόχους μας, διαπίστωσαν ότι ανεξάρτητα από την πρόκληση, καθώς η ταλαιπωρία αυξανόταν, η εξάρτησή μας από την ανάλυση κόστους-οφέλους αυξανόταν. Σε δύο εργαστηριακά πειράματα και δύο μελέτες πεδίου συσχέτισης, δοκιμάστηκε και υποστηρίχθηκε η υπόθεση ότι το κόστος και τα οφέλη που σχετίζονται με στόχους γίνονται γνωστικά ιδιαίτερα προσιτά κατά τη διάρκεια μιας κρίσης δράσης. Οι συμμετέχοντες που βίωναν μια κρίση δράσης σε διαφορετικούς τομείς στόχων όπως οι οικείες σχέσεις, ο αθλητισμός και οι πανεπιστημιακές σπουδές, σκέφτηκαν το κόστος και τα οφέλη που σχετίζονται με τους στόχους πιο εντατικά και συχνά σε σύγκριση με συμμετέχοντες που δεν βρίσκονταν σε κρίση δράσης.

Οι προσωπικές σχέσεις «διδάσκουν» την κρίση δράσης

Πάρτε, για παράδειγμα, το να παλεύουμε με τη ρομαντική απόφαση που όλοι έχουμε αντιμετωπίσει σε κάποια φάση της ζωής μας. Να συνεχίσουμε τη σχέση ή να την τελειώσουμε και να κοιτάξουμε αλλού; Όταν τα ζευγάρια είναι ευτυχισμένα, το μυαλό τους είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου επικεντρωμένο στα οφέλη της συνέχισης της σχέσης. Οι σκέψεις τους ακολουθούν τη διάθεσή τους. Εάν είναι ευχαριστημένοι, γιατί πρέπει να επικεντρωθούν στις πιθανά αρνητικά σημεία ή να επαναξιολογήσουν την επιλογή τους; Αυτή η... «ευτυχισμένη άγνοια» εξηγεί γιατί οι στενοί φίλοι συχνά μπορούν να δουν τα προειδοποιητικά σημάδια που αναβοσβήνουν πριν τα διαπιστώσει ή τα αποδεχτεί το ίδιο το ζευγάρι.

 

Αλλά όταν μια σχέση μετακινείται από την ευδαιμονία σε εκείνη την ενδιάμεση ζώνη όπου η δυστυχία σηκώνει το κεφάλι της, τα μοτίβα της σκέψης μας αλλάζουν. Τα ζευγάρια εξακολουθούν να σκέφτονται τα οφέλη της συνέχισης, αλλά το μυαλό τους αρχίζει να σκέφτεται το κόστος της συνέχισης και τα οφέλη του τερματισμού της σχέσης τους. Ο εσωτερικός λογισμός μετατοπίζεται. Αρχίζουν να παρατηρούν όλα τα αρνητικά σημεία για τα οποία είχαν προηγουμένως «τυφλωθεί» και η εκτίμηση για το πως θα είναι η μελλοντικής κοινή ζωή τους μετατρέπεται σε έντονο προβληματισμό . Καθώς η βεβαιότητα της φάσης του μέλιτος εξασθενεί, η εσωτερική μάχη ή η κρίση δράσης ξετυλίγεται, καθώς ο σύντροφος αποφασίζει αν θα καταφέρει να το διαχειριστεί ή θα βρει μια διέξοδο. Βρίσκεται αντιμέτωπος/η με το να επιμείνει ή να σταματήσει.

Η δυσκολία του Μαραθωνίου γεννά αμφιβολίες

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το ίδιο μοτίβο ίσχυε όταν μια ομάδα Ελβετών παικτών πινγκ πονγκ αξιολογήθηκε για το αν ήθελαν να συνεχίσουν το άθλημά τους ή να σταματήσουν. Όσο περισσότερο βυθιζόταν ο παίκτης στη κρίσης δράσης (δηλαδή, έχοντας ήδη σκέψεις να τα παρατήσει), τόσο περισσότερο αναδεικνυόταν στον εσωτερικό του κόσμο η έννοια του κόστους-οφέλους. Άλλοι ερευνητές βρήκαν το ίδιο φαινόμενο όταν έτρεχαν έναν μαραθώνιο. Η ταλαιπωρία οδηγεί σε αμφιβολίες, και καθώς οι αμφιβολίες αυξάνονται, μεταβαίνουμε από το μυαλό που κατευθύνεται προς τους στόχους σε ένα μυαλό που βαρύνει το κόστος οποιασδήποτε προσπάθειας. Το μυαλό μας έχει πλέον...μετακινηθεί και το επόμενο ερώτημα είναι «Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό;»

Θέστε κατάλληλες προσδοκίες

Ο καθορισμός μεγάλων τολμηρών στόχων είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των γκουρού των επιχειρήσεων και της αυτοβοήθειας. Ωστόσο, συχνά αποτυγχάνει. Σίγουρα, μπορεί να μας δώσει ένα κίνητρο και μπορεί ακόμη και να αλλάξει την προοπτική μας. Αλλά όταν τα πράγματα γίνονται δύσκολα, το μυαλό μας προβαίνει σε μια γρήγορη και επώδυνη ανάλυση κόστους-οφέλους. Και αν αυτός ο μεγάλος στόχος φαίνεται σχεδόν αδύνατος να επιτευχθεί, είναι πιο πιθανό να οδηγηθούμε σε μια κρίση δράσης, παρά να συγκεντρώσουμε κίνητρα για να κρατηθούμε στο στόχο.

Σε τελική ανάλυση, γιατί πρέπει να καταβάλετε περισσότερη προσπάθεια εάν οι πιθανότητες επιτυχίας διαβρώνονται γρήγορα; Αυτό είναι το λάθος του ερασιτέχνη δρομέα που θέτει έναν υπερβολικά φιλόδοξο στόχο, μόνο και μόνο για να βρει το μυαλό του να μπαίνει σε μια κατάσταση «ποιο είναι το νόημα» και να θολώνει από αμφιβολίες και αρνητισμό. Είναι ο αρχάριος μαραθωνοδρόμος που βγαίνει πολύ γρήγορα, γεμάτος κίνητρο και ενέργεια όταν ο αγώνας είναι εύκολος, αλλά κουρασμένος όταν χρειάζεται περισσότερο αυτά τα κίνητρα. Ο καθορισμός υψηλών στόχων μπορεί να γίνει μπούμερανγκ, οδηγώντας μας να βρούμε αυτήν την τρύπα για να μπούμε στη κρίση δράσης.

Από την άλλη πλευρά, αν κάνουμε τους στόχους μας πολύ εύκολους, απλά δεν προσπαθούμε τόσο σκληρά. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τείνουμε να μειώνουμε τις προσπάθειές μας όταν αισθανόμαστε ότι θα επιτύχουμε τον στόχο μας. Θυμηθείτε τα εφηβικά σας χρόνια σε γυμνάσιο και λύκειο. Γνωρίζατε τι ακριβώς χρειαζόταν για να περάσετε ένα μάθημα και πώς σταματήσατε να μελετάτε ή ρίξατε ρυθμούς μόλις καταλάβατε ότι ήταν εφικτό. Δεν επρόκειτο για τεμπελιά. Απλώς ο εγκέφαλός σας έλεγε «γιατί να ξοδεύουμε περισσότερη ενέργεια από όση χρειάζεται αφού ούτως ή άλλως θα φτάσουμε στο στόχο μας ;». Οι ερευνητές υποθέτουν ότι οι άνθρωποι γενικά ερμηνεύουν τη θετική ανατροφοδότηση σχετικά με τον ρυθμό επίτευξης του στόχου τους (π.χ. αισθάνονται καλά) ως ένα μήνυμα ότι μπορούν να ασχοληθούν με κάτι άλλο. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλός μας είναι αποτελεσματικός και όχι σπάταλος.

Δημιουργήστε έναν αντικειμενικό πήχη

Όταν μια ομάδα ερευνητών μελέτησε την απόδοση πάνω από 5.000 φοιτητών σε μια διαδικτυακή τάξη, βρήκαν μια περίεργη τάση. Όταν οι μέσοι μαθητές είχαν επίγνωση της απόδοσης των καλύτερων μαθητών στην τάξη, ήταν πιο πιθανό να τα παρατήσουν και να εγκαταλείψουν το μάθημα. Ήταν αποθαρρημένοι, ανίκανοι να ανταποκριθούν στους συνομηλίκους τους με υψηλές επιδόσεις.

 

Το ίδιο ισχύει σχεδόν σε κάθε αγωνιστική προσπάθεια. Αποδίδουμε τον καλύτερό μας εαυτό όταν είμαστε μέσα σε γκρουπ αθλητών. Δείχνει λογικό και αυτονόητο αλλά πολλές φορές το κάνουμε να μοιάζει με... πυρηνική φυσική, ιδιαίτερα όταν θέτουμε μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Ορίζουμε το σημείο σύγκρισης μας με τον σημερινό Μο Farah ή Εliud Kipchoge ενώ θα έπρεπε να ορίσουμε το σημείο σύγκρισης όταν αυτοί οι κορυφαίοι δρομείς ξεκινούσαν τον αθλητισμό. Είναι πολύ πιο πιθανό να επιτύχουμε το καλύτερο όταν οι προσδοκίες και οι στόχοι μας είναι απλά διαχειρίσιμοι. Όπου έχουν νόημα οι προκλήσεις, αλλά έχουμε ένα ρεαλιστικό πλάνο γι΄αυτές. Όταν θέτουμε υπέρμετρα ψηλά τον πήχη ,τότε αυξάνονται και οι πιθανότητες όχι μόνο να περάσουμε από κάτω αλλά να μην φτάσουμε καν στο σημείο της προσπάθειας γιατί θα τα έχουμε παρατήσει γεμάτοι απογοήτευση.

Βρείτε το σωστό κίνητρο

Στον Μαραθώνιο της Βοστώνης του 2018, ο οποίος διεξήχθη υπό θυελλώδης ανέμους και έντονη βροχόπτωση, το 5% των ανδρών τα παράτησε, ενώ μόνο το 3,6% των γυναικών το έκανε. Αυτή η διαφορά ήταν τυχαία;

 Όταν οι ερευνητές εξέτασαν πάνω από 2.500 συμμετέχοντες σε αγώνες ποδηλασίας αντοχής, διαπίστωσαν ότι οι άντρες εγκατέλειπαν συχνότερα τους αγώνες. Αλλά πιο ενδιαφέρον, ήταν γιατί συνέβη αυτό. Το κίνητρο των ανδρών έτεινε να είναι πιο προσανατολισμένο στο εγώ. Ήταν επικεντρωμένοι στο να κερδίσουν ή να αποδώσουν καλύτερα από τους συνομηλίκους τους. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες έτειναν να έχουν υψηλότερα επίπεδα εγγενούς κινήτρου. εστίαση στο να καταβάλουν την καλύτερη δυνατή προσπάθεια, να ανταγωνίζονται για τη χαρά της ίδιας της δραστηριότητας.

Όταν ο αγώνας γινόταν σκληρός ή ο στόχος τους φαινόταν απρόσιτος, οι άντρες ήταν πιο πιθανό να ρίξουν «λευκή πετσέτα». Σε τελική ανάλυση, αν έχετε κίνητρο από τη νίκη, τότε ποιο είναι το νόημα αν αυτός ο στόχος είναι απρόσιτος; Οι γυναίκες από την άλλη, ακόμα κι αν ήταν μια κακή μέρα, είχαν περισσότερα εσωτερικά κίνητρα , φροντίζοντας να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον εαυτό τους, ό,τι κι αν συνέβαινε εκείνη την μέρα.

Το εγγενές κίνητρο δεν μας βοηθά απλώς να παραμείνουμε σε σκληρούς αγώνες. Η έρευνα έχει βρει ότι συνδέεται με καλύτερη μακροπρόθεσμη απόδοση και μείωση της επαγγελματικής εξουθένωσης και εναλλαγής εργαζομένων στο χώρο εργασίας. Έτσι, ενώ μπορεί να πιστεύουμε ότι το να έχουμε κίνητρο αποκλειστικά από τη νίκη είναι αυτό που μας επιτρέπει να αποδίδουμε και να επιμείνουμε, στην πραγματικότητα είναι το αντίθετο.

Στο τρέξιμο, όλοι έχουμε αμφιβολίες. Όλοι έχουμε αυτόν τον «διάβολο» στον ώμο μας που μας φωνάζει να σταματήσουμε, να επιβραδύνουμε, να βρούμε μια τρύπα για να μπούμε μέσα. Αυτό είναι φυσιολογικό. Το κλειδί είναι να μάθουμε πώς να διαχειριζόμαστε αυτές τις «φωνές» και να τις αξιοποιούμε ως κίνητρο  για δράση και όχι για παραίτηση!